ABD’nin İran’daki üç nükleer tesise düzenlediği hava saldırısı, petrol fiyatlarını %1.14’lük artışla Brent varilini 76.78 dolara taşıdı. Hürmüz Boğazı’na yönelik kapatma tehditleri ise küresel enerji arzında “kırmızı alarm” etkisi yarattı. Bu gelişmeler eşliğinde Türkiye’de haziran enflasyon beklentisi %1.61’e gerilese de, enerji kaynaklı dalgalanma riski yatırımcıları tedirgin ediyor .
Jeopolitik Gerilimler ve Arz Endişeleri
ABD’nin İran’a yönelik saldırısı, petrol piyasalarında arz kesintisi korkularını tetikledi. İran’ın Fordo, Natanz ve İsfahan’daki nükleer tesislerinin hedef alınması, bölgedeki üretim ve lojistik ağlarını tehdit ediyor. Bu hamle, petrol fiyatlarının 5 ayın zirvesini test etmesine yol açarken, yatırımcılar İran’ın misilleme olarak Hürmüz Boğazı’nı kapatabileceği ihtimaline odaklandı .
Hürmüz Boğazı’nın stratejik önemi, küresel enerji ticareti için hayati derecede kritik. Dünya deniz petrol taşımacılığının %30’u buradan geçiyor; günde 20 milyon varil petrol ve LNG ticareti yapılıyor. İran Meclisi Ulusal Güvenlik Komisyonu Üyesi İsmail Kevseri, boğazın kapatılması yönünde “karar alındığını” açıklarken, ABD yetkilileri bunun “İran için intihar” anlamına geleceğini vurguladı .
Çin’in tutumu ise kilit önemde. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Hürmüz’ün kapanması durumunda en büyük bedeli Çin’in ödeyeceğini belirtti. Çin, İran petrolünün başlıca alıcısı olarak diplomatik kanalları zorlarken, Asya piyasalarında Çinli tankerlere yönelik “yaptırım muafiyeti” beklentileri iyimserliği sınırlı tutuyor .
Ekonomik Dinamikler ve Talep Projeksiyonları
Merkez bankalarının faiz politikaları, petrol talebini baskılayan bir faktör olarak öne çıkıyor. ABD, İngiltere ve İsviçre merkez bankalarının faiz artırım sinyalleri, ekonomik büyümede yavaşlama ve enerji talebinde düşüş endişelerini artırıyor. Güçlü dolar endeksi (99.1 seviyesi) de diğer para birimlerinde petrol maliyetini yükselterek talebi kısıtlıyor .
ABD’deki petrol stok verileri ise talebe dair çelişkili sinyaller veriyor. Ham petrol stokları 3.8 milyon varillik düşüşle beklentilerin üzerinde bir azalma gösterdi. Bu, kısa vadeli talep canlılığını işaret etse de, yüksek faiz ortamının orta vadeli tüketimi kıracağı öngörülüyor .
Türkiye’de enflasyon beklentileri, enerji fiyatlarındaki dalgalanmaya rağmen iyimser seyrediyor. TCMB anketine göre haziran TÜFE beklentisi %1.61’e, yıl sonu enflasyon projeksiyonu ise %29.86’ya geriledi. Ancak petrol fiyatlarındaki jeopolitik risk priminin, TÜİK’in 3 Temmuz’daki açıklamasını etkileme potansiyeli analistlerce vurgulanıyor .
Kur Dalgalanmaları ve Türk Piyasalarına Yansımalar
Dolar/TL paritesi, bankalararası piyasada 39.73 seviyesinde işlem görüyor. Dolar endeksindeki %0.4’lük artış ve jeopolitik belirsizlik, TL üzerinde baskı oluştururken, BIST 100 endeksi 9.203 puandan alıcılı seyirle destek buluyor. Petrol fiyatlarındaki yükselişin cari açık ve enflasyon kanallarıyla TL’yi zorlayabileceği uyarıları yapılıyor .
Akaryakıt fiyatları, petrol maliyetlerindeki artışa rağmen Nisan ayında benzinde 2.24 TL, motorinde 2.64 TL’lik indirim yaşanmıştı. Ancak Brent’in 76 dolar üzerine çıkması, önümüzdeki haftalarda pompa fiyatlarına yansıyacak zam riskini artırıyor. İstanbul’da benzinin litresi 44.47 TL’den, motorin 44.18 TL’den işlem görüyor .
Tüpraş’ın operasyonel performansı, petrol fiyatlarından doğrudan etkileniyor. Şirketin 1Ç24’te %82 kapasite kullanım oranıyla 5.9 milyon ton üretim yapmasına rağmen, net nakit pozisyonu 72.1 milyar TL’den 51.6 milyar TL’ye geriledi. Ham petrol maliyeti artarsa, rafineri marjlarının (14.5 $/varil) daralma riski bulunuyor .
Petrol ve Emtia Piyasalarında Teknik Görünüm
Brent petrol için teknik seviyeler, 79.27 doları direnç, 68.85 doları destek olarak işaret ediyor. Hürmüz Boğazı’na dair gerilim yatırımcıların 79 dolar üzeri testlere odaklanmasına neden olurken, arz kesintisi senaryosunda 80 dolar sınırının aşılması bekleniyor. Kısa vadeli mum grafikleri ise 77.8 dolarda yoğunlaşma gösteriyor .
Demir cevheri fiyatlarındaki düşüş (%5.28 aylık), petrol dışı emtialardaki talep zayıflığına işaret ediyor. Çin’in inşaat ve altyapı harcamalarındaki yavaşlama, demir cevherini 94.77 $/ton seviyesine çekerken, petrol ile korelasyonu zayıflatan bu dinamik, “büyüme endişelerinin” sinyali olarak yorumlanıyor .
Altın fiyatları, jeopolitik risklere rağmen %0.8 düşüşle ons başı 3.358 dolara geriledi. ABD’nin diplomatik çözüm vurgusunun “güvenli liman” talebini azaltması, petrol-altın ilişkisini geçici olarak kırdı. Ancak Hürmüz’de fiili kriz durumunda altının yeniden yükselişe geçmesi bekleniyor .
Şirketler ve Sektörel Etkiler
Tüpraş’ın hisse performansı, 242 TL hedef fiyatla “AL” tavsiyesi alsa da, 2Ç24’teki planlı bakımlar karlılık üzerinde baskı yaratıyor. İzmit Rafinerisi’ndeki bakım nedeniyle 300 bin ton üretim kaybı yaşanırken, şirketin 7 milyon tonluk satış hacmi ve %10 büyümesi, operasyonel esnekliğini kanıtlıyor .
Enerji yoğun sektörler (çelik, kimya, lojistik) artan petrol maliyetlerini fiyatlama yoluyla tüketiciye yansıtma çabasında. Çelik fiyatları 2.964 $/ton seviyesinde sabit kalırken, nakliye maliyetlerindeki %15-20’lik artış beklentisi, enflasyonist zincir reaksiyonu tetikleyebilir .
BIST enerji şirketleri, petrol fiyatlarındaki yükselişten kısa vadeli kazanç sağlayabilir. Ancak TL cinsinden üretim maliyetlerindeki artış ve döviz borç yükü, özellikle petrokimya ve rafineri hisselerinde volatiliteyi artırabilir. Yatırımcılar, Tüpraş (TUPRS) dışında güneş enerjisi şirketlerine yönelerek riskten korunmayı deniyor .
